Tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống là nền tảng và động lực tinh thần để phát triển xã hội. Đạo đức là gốc của mỗi con người. Ngay từ khi mới ra đời, Đảng ta đã ý thức sâu sắc về vai trò đặc biệt quan trọng của tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của đảng viên cũng như của toàn xã hội đối với sự phát triển của cách mạng Việt Nam. Vì vậy, Đảng luôn quan tâm đến công tác giáo dục, xây dựng tư tưởng chính trị, đạo đức cách mạng, lối sống nhân văn cho cán bộ, đảng viên và toàn xã hội. Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về xây dựng Đảng đặt lên hàng đầu nhiệm vụ ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những cán bộ, đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý các cấp, kể cả cấp cao. Những suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, trong đội ngũ cán bộ, đảng viên hiện nay làm vai trò lãnh đạo của Đảng bị giảm sút; làm tổn thương tình cảm và suy giảm niềm tin của nhân dân đối với Đảng, là nguy cơ trực tiếp đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ

1. Nhận thức về sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên

Trước hết, chúng ta phải hiểu suy thoái là gì? Theo Từ điển tiếng Việt: “Suy thoái là suy yếu và sút kém dần, có tính chất kéo dài; Lùi bước vì yếu kém”[1] . Cũng có thể hiểu, suy thoái là sự yếu kém, hư hỏng, làm mất dần đi cái tốt, cái tiến bộ, làm tăng dần cái xấu, cái lạc hậu, làm chậm lại quá trình phát triển dẫn đến sự thoái hóa và biến chất của sự vật, hiện tượng, quá trình hay chính bản thân con người và tổ chức xã hội của con người.

Thứ hai, suy thoái về tư tưởng chính trị? Thuật ngữ “suy thoái tư tưởng chính trị” được Đảng ta chính thức sử dụng lần đầu tiên trong Văn kiện Hội nghị Trung ương 6 (lần 2) khóa VIII (2/1999). Đó là sự phai nhạt lý tưởng cách mạng, giảm sút niềm tin vào mục tiêu, con đường mà Đảng ta đã lựa chọn; nghi ngờ vai trò cũng như năng lực lãnh đạo của Đảng trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước. Suy thoái về tư tưởng chính trị còn là việc sa sút ý chí phấn đấu, không gương mẫu trong công tác; né tránh trách nhiệm, thiếu trách nhiệm, trung bình chủ nghĩa, làm việc qua loa, đại khái, kém hiệu quả; không còn ý thức hết lòng vì nước, vì dân,… đã được nêu cụ thể trong 9 biểu hiện trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII.

Thứ ba, suy thoái về đạo đức, lối sống? Suy thoái về đạo đức, lối sống là sa vào chủ nghĩa cá nhân, sống ích kỷ, thực dụng, cơ hội, vụ lợi; chỉ lo thu vén cá nhân, không quan tâm đến lợi ích tập thể; ganh ghét, đố kỵ, so bì, tị nạnh, không muốn người khác hơn mình; là vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, gây mất đoàn kết nội bộ; đoàn kết xuôi chiều, dân chủ hình thức; cục bộ, bè phái, kèn cựa địa vị, tranh chức, tranh quyền; độc đoán, gia trưởng, thiếu dân chủ trong chỉ đạo, điều hành.

Từ đó, có thể khái quát lại rằng, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống là khái niệm chỉ những hiện tượng, biểu hiện tiêu cực, không bình thường đã và đang diễn ra trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên. Hiện tượng này có thể làm lung lay vị trí cầm quyền của Đảng, đe dọa đến sự tồn vong chế độ. Nói cách khác, “suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức là sự tha hóa và thoái hóa về nhận thức chính trị và hành động chính trị của cán bộ, đảng viên trực tiếp gây tổn hại đến vai trò lãnh đạo, sức chiến đấu và uy tín chính trị của Đảng, chức năng, vai trò và trọng trách quản lý, điều hành của Nhà nước và sức mạnh của hệ thống chính trị đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc ở nước ta”[2].

Thứ tư, mối quan hệ giữa sự suy thoái tư tưởng chính trị và đạo đức, lối sống; hệ quả của sự suy thoái đó.

Suy thoái về tư tưởng chính trị gắn với suy thoái đạo đức, lối sống, hai mặt này gắn bó, tác động qua lại với nhau. Thông thường sự suy thoái về đạo đức, lối sống dễ nhận thấy và xuất hiện trước. Khi sự suy thoái này kéo dài không được ngăn chặn sẽ xuất hiện suy thoái về tư tưởng chính trị. Trong thực tế, có nhiều trường hợp suy thoái về tư tưởng chính trị xuất hiện trước và là nguyên nhân đưa đến suy thoái về đạo đức, lối sống. Tuy nhiên, cũng có trường hợp do nhận thức, do quan niệm về lý tưởng sống cho nên có sự suy thoái về tư tưởng chính trị nhưng không có biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống cá nhân.

Sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên thường diễn biến âm ỉ, chuyển hoá rất phức tạp, cái này là tiền đề, dung dưỡng cho cái kia phát triển; được che đậy rất khôn khéo, tinh vi dưới nhiều hình thức, thường gắn liền với lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm cán bộ, đảng viên có chức, có quyền trong xã hội. Cấp độ suy thoái chuyển hóa dần dần từ: mơ hồ, phai nhạt đến suy thoái, cấp độ cao nhất là biến chất, đổi mầu… tích tụ đến một mức độ nhất định sẽ biến thành một thế lực có sức phá hoại ghê gớm và khôn lường; nếu không được ngăn chặn, đẩy lùi kịp thời sẽ trở thành thách thức lớn đối với vai trò lãnh đạo của Đảng và sự tồn vong của chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Chính vì vậy, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ ra rằng: “Từ suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống dẫn tới “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” chỉ là một bước ngắn, thậm chí rất ngắn, nguy hiểm khôn lường, có thể dẫn tới tiếp tay hoặc cấu kết với các thế lực xấu, thù địch, phản bội lại lý tưởng và sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc”[3].

2. Thực trạng việc đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống ở Đảng bộ tỉnh Lạng Sơn

Đảng bộ tỉnh có 15 đảng bộ trực thuộc (gồm 10 đảng bộ huyện, 01 đảng bộ thành phố, 01 đảng bộ khối CCQ tỉnh và 03 đảng bộ lực lượng vũ trang trực thuộc Tỉnh ủy); có 743 tổ chức cơ sở đảng (gồm 300 đảng bộ cơ sở và 443 chi bộ cơ sở), với 66.076 đảng viên. Hiện nay, các cấp ủy, tổ chức đảng trong toàn Đảng bộ đang tập trung triển khai tổ chức thực hiện, cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII và nhất là Kết luận số 21-KL/TW, ngày 25-10-2021 của Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá”.

Qua thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng trong việc đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, nhất là qua 05 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khoá XII, nhận thức của đa số cán bộ, đảng viên đối với công tác xây dựng Đảng được nâng lên, dân chủ được mở rộng, nội bộ đoàn kết thống nhất; tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống từng bước được nhận diện, ngăn chặn và có chuyển biến tích cực.

Việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng gắn với Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, trọng tâm là “Những nội dung cơ bản của tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” được tập trung chỉ đạo, trở thành công việc thường xuyên của các tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị và của mỗi cán bộ, đảng viên và Nhân dân. Đa số cán bộ, đảng viên và Nhân dân tự giác học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách của Chủ tịch Hồ Chí Minh, góp phần khắc phục tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Việc thực hiện Quy định của Trung ương và các nghị quyết, quy định của Tỉnh uỷ về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu, cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp được triển khai thực hiện nghiêm túc. Qua triển khai thực hiện, đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là đội ngũ cán bộ chủ chốt các cấp, người đứng đầu các cơ quan, đơn vị đã phát huy tốt vai trò nêu gương, xây dựng kế hoạch, nội dung tự rèn luyện, giữ gìn phẩm chất, đạo đức, lối sống; có lập trường tư tưởng vững vàng, kiên định theo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối đổi mới của Đảng, mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; chấp hành nghiêm các nghị quyết, chỉ thị, quy định, Điều lệ Đảng; gương mẫu trong việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; tích cực đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, quan liêu và các biểu hiện tiêu cực; nêu cao ý thức phục vụ Nhân dân; tận tụy hơn trong công việc; làm việc với tinh thần trách nhiệm, khách quan, công tâm, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của quần chúng, chủ động đối thoại với Nhân dân và cán bộ, công chức, nhân viên dưới quyền; tích cực tập trung giải quyết những vấn đề bức xúc, nổi cộm trên từng lĩnh vực, từng địa bàn, tạo sự ổn định chính trị, xã hội, được Nhân dân đồng tình ủng hộ.

Các cấp ủy, tổ chức đảng luôn coi trọng đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên. Chủ động đấu tranh, phản bác những quan điểm sai trái, luận điểm xuyên tạc trong chiến lược “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch trên các phương tiện thông tin đại chúng; tổ chức, quán triệt, triển khai thực hiện tốt việc huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị và toàn dân tham gia đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống trong cán bộ, đảng viên, ngăn chặn những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Hầu hết cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ chủ chốt nêu cao ý thức thức, trách nhiệm trước Đảng, trước Nhân dân, không ngừng tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, thường xuyên tự đánh giá, tự soi, tự sửa và liên hệ với những biểu hiện suy thoái, để kịp thời đề ra kế hoạch, giải pháp khắc phục, sửa chữa, qua đó nâng cao ý thức cảnh giác, đấu tranh, ngăn chặn, phòng chống suy thoái từ chính mỗi cán bộ đảng viên.

Qua công tác kiểm điểm tự phê bình và phê bình hằng năm, không nhận diện được cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức có biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Việc nhận diện và ngăn chặn, đấu tranh với những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống đạt những kết quả quan trọng. Cấp ủy, ban thường vụ cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp và chi bộ đã thi hành kỷ luật 1.080 đảng viên vi phạm bằng các hình thức: Khiển trách 709; cảnh cáo 160; cách chức 18; khai trừ 193 đảng viên. Nội dung chủ yếu vi phạm các nghị quyết, chỉ thị, quy định, kết luận Đảng, quy chế làm việc, nguyên tắc tập trung dân chủ, đoàn kết nội bộ… Việc xử lý đảng viên đảm bảo công minh, chính xác, kịp thời, góp phần giữ vững kỷ cương, kỷ luật Đảng, được cán bộ, đảng viên và Nhân dân đồng tình.

Công tác kiểm điểm, tự phê bình và phê bình được thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ, khách quan. Qua kiểm điểm hằng năm, kết quả 100% tập thể lãnh đạo, quản lý tổ chức kiểm điểm đạt yêu cầu, không có tập thể, cá nhân nào phải yêu cầu kiểm điểm lại; tại các hội nghị kiểm điểm chưa phát hiện tập thể, cá nhân nhân nào có biểu suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Tỷ lệ đảng viên hằng năm hoàn thành tốt nhiệm vụ trở lên đạt trên 90%, vượt 10% so với Nghị quyết đề ra; tỷ lệ đảng viên là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp hoàn thành tốt chức trách nhiệm vụ trở lên hằng năm đạt trên 95%[4]. Công tác khen thưởng đảng viên được thực hiện chặt chẽ, đúng đối tượng.

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc ngăn chặn, đấu tranh với những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống còn những hạn chế như: Việc nhận diện những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ chủ chốt, người đứng đầu ở một số nơi còn làm qua loa, đại khái, kết quả nhận diện còn hạn chế, có đảng bộ chưa nhận diện được đảng viên nào có biểu hiện suy thoái theo Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII. Việc đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh có lúc, có nơi còn biểu hiện hình thức, chưa trở thành ý thức thường xuyên trong cán bộ đảng viên. Công tác quản lý đảng viên ở nhiều cấp ủy, tổ chức đảng còn lỏng lẻo; công tác sàng lọc đảng viên có biểu hiện nể nang, thiếu kiên quyết; công tác đánh giá, xếp loại chất lượng cán bộ, đảng viên hằng năm ở một số nơi chưa sát thực tế, còn biểu hiện “bệnh thành tích”. Công tác kiểm tra, giám sát nội dung còn dàn trải, chưa trọng tâm, trọng điểm, chất lượng một số cuộc kiểm tra, giám sát chưa bảo đảm yêu cầu, có lúc, có nơi chưa thường xuyên, sâu sát; nắm bắt tình hình, dự báo, phát hiện dấu hiệu vi phạm hiệu quả chưa cao … 

3. Giải pháp đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống ở Đảng bộ tỉnh Lạng Sơn

Một là, tăng cường đổi mới nội dung, phương thức và nâng cao chất lượng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng tạo sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và hành động, trách nhiệm cấp uỷ, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên đối với công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Tập trung vào phòng, chống suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức. Đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả công tác phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực tại địa phương, cơ sở. Kịp thời phát hiện và kiên quyết đấu tranh ngăn chặn biểu hiện suy thoái, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" nêu cao tinh thần tự giác tu dưỡng, rèn luyện của mỗi cán bộ, đảng viên. Thông qua đó, nhận thức sâu sắc nguy cơ, nhận diện đúng những biểu hiện và đề ra các giải pháp phù hợp để đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi có hiệu quả tình trạng suy thoái trong nội bộ Đảng. Đặc biệt, đội ngũ cán bộ, đảng viên mà trước hết là những người đứng đầu phải thực sự là tấm gương về chính trị, về đạo đức và về hành động; không ngừng tự rèn luyện, tự khép mình vào kỷ luật một cách toàn diện và triệt để.

Hai là, thực hiện nghiêm túc kết luận số 21-KL/TW, ngày 25/10/2021 của Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” gắn với Kết luận số 01 - KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, quy định về những điều đảng viên không được làm và các quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên nhất là người đứng đầu một cách thiết thực, gắn với công việc, sự rèn luyện, tu dưỡng hằng ngày của mỗi cán bộ, đảng viên, để việc làm theo gương Bác hiệu quả, thiết thực. Phát huy vai trò chủ động, tự giác của bản thân cán bộ, đảng viên trong việc rèn luyện, nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống.

Ba là, phát huy vai trò, trách nhiệm của các cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội; thực sự dựa vào nhân dân để xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân các cấp; giám sát, phản biện xã hội, góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội; của báo chí. Chú trọng giám sát việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống và nêu gương của người đứng đầu, cán bộ lãnh đạo, quản lý, cán bộ, đảng viên và công chức, viên chức trong hệ thống chính trị. Hoàn thiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở để thực hiện có hiệu quả phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng"[5].

Bốn là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật Đảng. Công tác kiểm tra, giám sát nhằm sớm phát hiện và kịp thời ngăn chặn tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, các biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Đồng thời, qua kiểm tra, giám sát, để có biện pháp cụ thể, thiết thực giúp cán bộ, đảng viên chấp hành nghiêm kỷ luật của Đảng, giáo dục cán bộ, đảng viên không ngừng nâng cao phẩm chất và năng lực. Chủ tịch Hồ Chí Minh thường chỉ ra rằng, lãnh đạo tất yếu phải có kiểm tra “kiểm tra khéo về sau khuyết điểm nhất định bớt đi”, “kiểm soát khéo, bao nhiêu khuyết điểm lòi ra hết”[6].

Bên cạnh đó, cần phát huy sức mạnh tổng hợp của các lực lượng trong thực hiện các hoạt động kiểm tra, giám sát của Đảng, nhất là vai trò của cơ quan, ủy ban kiểm tra của các cấp ủy, tổ chức đảng, của quần chúng đối với cán bộ, đảng viên; gắn kiểm tra, giám sát với thi hành kỷ luật Đảng; bảo đảm đánh giá, xếp loại chất lượng đảng viên hằng năm đúng thực chất; siết chặt kỷ luật, kỷ cương, thực hiện chặt chẽ, nghiêm túc công tác quản lý đảng viên, phát hiện sớm, xử lý nghiêm minh những cán bộ, đảng viên vi phạm, những tổ chức đảng yếu kém trong thực hiện nhiệm vụ./.

ThS. Nguyễn Văn Hiệp

Khoa Xây dựng Đảng